Karipbek Kuyukov (Kazachstan)

31 oktober 2025

1. De Sovjet-Unie

De Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (USSR), algemeen bekend als de Sovjet-Unie, was een uitgestrekte socialistische staat die bestond van 1922 tot 1991. Het was qua landoppervlak het grootste land ter wereld, strekte zich uit over elf tijdzones en grensde aan talloze landen. Hoewel de USSR gestructureerd was als een federatie van republieken, was het in de praktijk een sterk gecentraliseerde eenpartijstaat, bestuurd door de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU), met Moskou als hoofdstad.

De Sovjet-Unie ontstond uit de Oktoberrevolutie van 1917, geleid door Vladimir Lenin, en de daaropvolgende Russische Burgeroorlog. Na Lenins dood kwam Jozef Stalin aan de macht. Hij introduceerde snelle industrialisatie en gedwongen collectivisatie. Dit beleid leidde tot een aanzienlijke economische transformatie, maar ook tot wijdverbreide hongersnood, met name tussen 1930 en 1933, die miljoenen levens eiste. Onder Stalin vonden massale arrestaties, deportaties en executies plaats tijdens de Grote Zuivering, en het Goelagsysteem van dwangarbeiderskampen breidde zich aanzienlijk uit.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde de USSR een beslissende rol in de nederlaag van nazi-Duitsland, zij het tegen een enorme menselijke tol. Met naar schatting 27 miljoen slachtoffers leed het de hoogste verliezen van alle geallieerde landen. In de naoorlogse jaren ontwikkelde de USSR zich tot een supermacht: ‘het Oostblok’ en ging het een ideologische rivaliteit aan met het Westblok, onder leiding van de Verenigde Staten. Deze periode werd bekend als de Koude Oorlog, gekenmerkt door militaire opbouw, conflicten tussen machthebbers en de wapenwedloop.

Na Stalins dood in 1953 begon een periode van destalinisatie onder Nikita Chroesjtsjov, gepaard gaande met een gedeeltelijke liberalisering van de samenleving. De daaropvolgende decennia, met name onder Leonid Brezjnev, werden echter gekenmerkt door politieke stagnatie en economische neergang. Ondanks sterke prestaties op het gebied van ruimtevaart, geneeskunde en militaire technologie, werd de Sovjeteconomie gehinderd door inefficiëntie en een gebrek aan innovatie. Ondertussen werden milieuproblemen – die lang voor het publiek verborgen waren– ernstiger. De USSR werd een van 's werelds grootste uitstoters van vervuilende stoffen, en nucleaire rampen zoals het ongeluk in Tsjernobyl in 1986 onthulden de kosten van ongecontroleerde industrialisatie en geheimhouding.

In de jaren tachtig probeerde de laatste Sovjetleider, Michail Gorbatsjov, de staat te hervormen met zijn beleid van glasnost (openheid) en perestrojka (herstructurering). Deze hervormingen legden echter diepgewortelde problemen bloot en leidden tot opkomende nationalistische bewegingen in de republieken. In 1991, na een mislukte staatsgreep door hardliners en de afscheiding van verschillende republieken, werd de Sovjet-Unie officieel ontbonden.

De Sovjet-Unie liet een complexe erfenis na, gekenmerkt door wetenschappelijke vooruitgang en ideologische ambitie, maar ook door onderdrukking, vernietiging van het milieu en menselijk leed.

Rusland kwam als opvolgerstaat tevoorschijn en de voormalige Sovjetrepublieken werden onafhankelijk. Eén van deze nieuweautonome republieken was Kazachstan.

kazavh

1.Armenië, 2. Azerbeidzjan, 3. Wit-Rusland, 4. Estland, 5. Georgië, 6. Kazachstan, 7. Kirgizië, 8. Letland, 9. Litouwen, 10. Moldavië, 11. Rusland, 12. Tadzjikistan, 13. Turkmenistan, 14. Oekraïne, 15. Oezbekistan

2. Kernproeven in de Sovjet-Unie.

De Sovjet-Unie startte met kernproeven op 29 augustus 1949. Op een testlocatie, gelegen op 170 kilometer van Semipalatinsk, in huidig Kazachstan, is een eerste atoombom tot ontploffing gebracht. Deze locatie werd later bekend als de Semipalatinsk Test Site of "De Polygoon". Het enorme explosief, met plutonium als kern, werd op een 37,5 meter hoge metalen toren geplaatst.

kuyukov2

Semipalatinsk regio in het rood (Oost-Kazachstan), dicht bij de militaire stad Kurchatov en de stad Semey.

Na de eerste tests werd duidelijk dat kernwapens zich verder zouden ontwikkelen en dat een testprogramma essentieel was. In 1950 werd de locatie officieel geherstructureerd en omgedoopt tot Semipalatinsk Test Site, uitgerust met een speciale militaire eenheid en onderzoeksinstellingen.

Een van de meest alarmerende gevolgen van deze tests werd duidelijk in 1956, toen een nucleaire explosie stralingsziekte veroorzaakte bij de inwoners van de provinice Oest-Kamenogorsk. Als reactie hierop richtte het Sovjetleger een geheime medische eenheid op, vermomd als kliniek tegen Brucellose, om getroffen personen te monitoren en te behandelen. Hoewel patiënten werden onderzocht, werd hen nooit de ware aard van hun aandoeningen verteld. De kliniek diende ook als een heimelijk onderzoekscentrum voor het verzamelen van gezondheidsgegevens over blootstelling aan straling.

In de veertig jaar (1949 – 1989) volgend op de eerste test voerde de Sovjet-Unie op deze locatie, gelegen in een uitgestrekt steppegebied, 456 kernproeven uit: bovengronds, ondergronds en in de atmosfeer. Nergens ter wereld werden zoveel nucleaire proeven dicht bij bewoonde dorpen en steden uitgevoerd. De sporen zijn tot op vandaag zichtbaar en voelbaar. De totale explosieve kracht van de testen bedroeg 250 keer de kracht van de bom die Hiroshima van de kaart veegde.

Nadat Kazachstan in 1991 de onafhankelijkheid uitriep, arriveerde een speciale commissie uit Moskou om de “Brucellose-kliniek” te ontmantelen. Sommige documenten werden vernietigd; andere werden teruggegeven aan Rusland. Ook nu nog zijn veel van de historische gezondheidsgegevens geheim. De medische eenheid werd omgevormd tot het ‘Wetenschappelijk Onderzoeksinstituut voor Stralingsgeneeskunde en Ecologie (IRME)’, dat onderzoek doet naar de langetermijngevolgen van nucleaire straling en beperkte medische zorg aan nabestaanden van de slachtoffers biedt. Zo zijn er mobiele klinieken die de plattelandsbevolking in de buurt van Semey bedienen.

3. De Semipalatinsk-testsite

De testlocatie Semipalatinsk, ook wel Semipalatinsk-21 of ‘De Polygoon’ (de Veelhoek) genoemd, diende dus als belangrijkste testlocatie voor kernwapens van de Sovjet-Unie. De wetenschappelijke en operationele faciliteiten van de locatie bevonden zich ongeveer 170 km ten westen van de stad Semipalatinsk (nu Semey), nabij de grenzen van de regio's Oost-Kazachstan en Pavlodar.

kuyukov4

Vanwege zijn geheime status stond Semipalatinsk-21 niet op officiële kaarten en was het omheind met prikkeldraad. De toegang tot de locatie was streng beperkt en het verkeer van en naar het gebied werd nauwlettend in de gaten gehouden. De nabijgelegen nederzetting werd later omgedoopt tot Kurchatov, ter ere van de wetenschapper die een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van de nucleaire capaciteiten van de Sovjet-Unie. Semipalatinsk de dichtstbijzijnde grote burgerstad, lag 170 kilometer verderop, met verschillende kleinere nederzettingen in de buurt.

Tussen 1949 en 1989 voerde de Sovjet-Unie kernproeven uit in Semipalatinsk, vaak met minimale aandacht voor de gezondheid en veiligheid van de omwonenden of de gevolgen voor het milieu. De omvang van de radioactieve blootstelling bleef decennialang geheim en werd pas tijdens de Glasnost-periode bekendgemaakt. Naar schatting werden ongeveer 1,5 miljoen mensen blootgesteld aan radioactieve neerslag, waardoor de regio het meest besmette gebied in Centraal-Azië is als gevolg van kernproeven.

Na de ramp in Tsjernobyl in 1986 vaardigde de Sovjetleiding een richtlijn uit om de Semipalatinsk site uit te breiden naar de aangrenzende regio Taldy-Koergan. Lokale functionarissen weigerden echter de vergunning te ondertekenen. De eerste protesten manifesteerden zich. De publieke weerstand nam snel toe, wat de KGB ertoe aanzette te waarschuwen dat de onrust in de republiek zou kunnen escaleren. Het uitbreidingsplan werd uiteindelijk afgeblazen.

kuyukov5

The Chagan lake: gecreëerd door een kernexplosie, ook wel het Atoommeer genoemd.

In 1991 werd Kazachstan een autonome republiek. Op 29 augustus 1991 kondigde het tijdens een speciale parlementaire zitting eenzijdig de sluiting van de testlocatie Semipalatinsk aan, zonder voorafgaande toestemming van de Sovjetleiding.

Na het uiteenvallen van de USSR werd de locatie grotendeels verwaarloosd. Splijtstoffen werden achtergelaten in bergtunnels en boorgaten, onbewaakt en kwetsbaar voor schurkenstaten en terroristen. De kans dat dit materiaal in verkeerde handen zou vallen, werd beschouwd als een van de grootste globale bedreigingen voor de nucleaire veiligheid in het post-Sovjettijdperk. Het saneren van de site, zoals het vullen van testschachten met speciaal beton om plutoniumresten te immobiliseren of het afsluiten van horizontale mijnschachten en het maskeren van ingangen, werd pas in oktober 2012 beëidindigd. Kazachse, Russische en Amerikaanse nucleaire experts voltooiden na 17 jaar de gezamenlijke operatie ter waarde van 150 miljoen dollar om het resterende plutonium in de bergtunnels veilig te stellen.

Maar inwoners van de gebieden rond de testlocatie op de Kazachsee steppe kampen ook vandaag nog met gezondheidsproblemen die verband houden met straling. Anekdotische verslagen suggereren dat sommige inwoners geloven dat ze zich biologisch hebben aangepast aan de straling, waarbij ze lichte ziektes als bewijs aanvoeren. Er is een wijdverbreide overtuiging dat de lucht, het water, de grond en dus het voedsel verontreinigd zijn, maar toch blijven veel inwoners lokale producten consumeren.

Tegenwoordig erkent de Kazachse regering officieel meer dan een miljoen burgers als slachtoffers van nucleaire blootstellilng uit het Sovjettijdperk. Na de val van de USSR werd Kazachstan immers een onafhankelijke staat en erfde zo de Semipalatinsk-testlocatie, een voormalig pronkstuk van het wetenschappelijke kunnen van de Sovjet-Unie.

In een historische stap werd Kazachstan het eerste land dat een kernproeflocatie permanent sloot. Sindsdien heeft het zichzelf tot niet-nucleaire staat verklaard en blijft het een uitgesproken voorstander van wereldwijde nucleaire ontwapening.

4. Gezondheidseffecten blijven duren

Wetenschappelijke studies uitgevoerd in Kazachstan, waaronder gezamenlijk onderzoek met Duitse instellingen, hebben een significante toename van DNA-mutaties gedocumenteerd in families die zijn blootgesteld aan hoge niveaus van radioactieve neerslag van Sovjet-kernproeven. Personen die tussen 1949 en 1956 werden blootgesteld, vertoonden tot 80% meer mutaties in specifieke DNA-regio's en hun kinderen vertoonden 50% meer mutaties in vergelijking met controlegroepen. Hoewel de gezondheidsgevolgen van deze genetische veranderingen op de lange termijn nog worden onderzocht, is er nieuw bewijs dat ze in verband worden gebracht met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en kanker.

Een onderzoek uit 2008 door Kazachse en Japanse artsen meldde dat de bevolking van Semipalatinsk en aangrenzende regio's in één enkele blootstelling stralingsdosis van meer dan 500 millisievert ontving. Millisievert is de eenheid van stralingsdosis. De gemiddelde stralingsdosis voor een Belg is volgens het FANC jaarlijks 4 millisievert.

In een dorp dat na de test van 1949 door een radioactieve wolk werd getroffen, ontving 90% van de inwoners binnen het eerste jaar externe effectieve doses tot 1400 millisievert. In de zwaarst verontreinigde gebieden bereikte de cumulatieve blootstelling gedurende de testperiode ongeveer 2000 millisievert. Ten minste 220.000 personen werden blootgesteld aan geschatte doses variërend van 7 tot 350 millisievert.

Deze intsense blootstellingen hebben geleid tot een verhoogd kankerpercentage, met een toenanme in Oost-Kazachstan die 25% tot 30% hoger ligt dan in andere delen van het land. Daarnaast zijn er meer gevallen van mentale en ontwikkelingsstoornissen gemeld bij kinderen van blootgestelde ouders.

Een onderzoek dat vier decennia besloeg, vond een sterke correlatie tussen blootstelling aan straling en de ontwikkeling van solide tumoren, met name in de slokdarm, longen, lever, maag en borsten.

Ondanks de wetenschap dat weersomstandigheden zoals wind en regen de lokale gevoeligheid voor radioactieve neerslag zouden vergroten, gingen Sovjetmilitairen en wetenschappelijk personeel door met testen.. De gevolgen voor de gezondheid werden decennialang verborgen gehouden. Sinds de sluiting van de locatie hebben studies geschat dat minstens 200.000 mensen directe gezondheidsklachten hebben ondervonden, waaronder kanker, schildklieraandoeningen en, in de zwaarst getroffen gebieden, geboorteafwijkingen bij tot wel 5% van de pasgeborenen.

Tussen 1957 en 1960 mochten Kazachse artsen klinische onderzoeken uitvoeren bij inwoners in de buurt van de testlocatie. Hun bevindingen, die sterk afweken van die van artsen met militaire banden, legden directe verbanden bloot tussen straling en een reeks ziekten. Rapporten spreken van bloedingen uit de luchtwegen, mond, geslachtsdelen en slijmvliesbeschadiging, evenals wijdverspreide vermoeidheid (asthenie). Deze bevindingen werden pas na de val van de Sovjet-Unie openbaar werden.

In 1989 voerde een gezamenlijk team van experts van Sovjetministeries en het ministerie van Volksgezondheid van Kazachstan een nieuw onderzoek uit naar de milieu- en gezondheidssituatie in de regio. Hoewel in dit rapport de verslechterende gezondheidssituatie werd erkend – veranderde bloedchemie, verzwakt immuunsysteem en verhoogde kindersterfte – werden deze problemen grotendeels toegeschreven aan industriële vervuiling en ontoereikende infrastructuur.

Tegenwoordig blijft het Wetenschappelijk Instituut voor Stralingsgeneeskunde en Ecologie in Semipalatinsk, dat in 1991 Anti-Brucellosekliniek nr. 4 verving, de getroffen bevolkingsgroepen monitoren en behandelen. Samenwerking met Japanse onderzoekers – gezien Japans eigen nucleaire verleden – heeft verder bijgedragen aan het begrip van de effecten van straling.

Maar belangrijk is tevens het feit dat de effecten van blootstelling aan kernwapens kunnen worden overgedragen op nieuwe generaties. Blootstelling aan straling veroorzaakt fysieke schade op cellulair niveau. Als een van die cellen een voortplantingscel is, zoals een sperma- of eicel, kunnen de schadelijke effecten pas na meerdere generaties merkbaar zijn.

kuyukov6

Adil Zheliayev lijdt aan hydrocefalie en woont in een kindertehuis in Semipalatinsk. Hij is op deze foto 18 maanden oud. Hij werd geboren nabij het Semipalatinsk Polygon (tegenwoordig Nationaal Nucleair Centrum van Kazachstan). Adil Zheliayev is een slachtoffer van de tweede (of derde) generatie van de 456 atoomproeven van 1949 tot 1989. De hoge frequentie van ziekten in de regio is voornamelijk te wijten aan radioactieve neerslag van nabijgelegen kernproeflocaties. De oorzaken van hydrocefalie bij mensen zijn zowel genetisch als omgevingsgebonden. Hydrocefalie, ook bekend als water in de hersenen, is een medische aandoening waarbij zich een abnormale ophoping van hersenvocht (CSF) in de hersenen bevindt. Dit kan leiden tot verhoogde druk in de hersenen (en de schedel), progressieve vergroting van het hoofd, convulsies (stuipen) en mentale handicap. Hydrocefalie kan ook de dood tot gevolg hebben. Adil Zheliayev toont de menselijke en milieueffecten van nucleaire straling, besmetting en vervuiling door atoomtestprogramma's van de voormalige Sovjet-Unie.

Naast fysieke kwalen ervaren overlevenden vaak blijvende psychologische trauma's, waaronder depressie, agitatie en chronische stress. De milieuvervuiling blijft voortduren, met stralingsniveaus die in sommige gebieden naar verluidt tien keer hoger zijn dan normaal. Eén op de twintig kinderen wordt geboren met ernstige misvormingen, veel inwoners kampen met kanker en meer dan de helft van de lokale bevolking overlijdt vóór de leeftijd van 60 jaar.

Aiken Akimbekov , een boer uit het dorp Sarzhal , vlakbij het zogenaamde 'Atoommeer', herinnert zich een jeugd die gekenmerkt werd door frequente trillingen en de aanblik van paddenstoelwolken. 'Bijna al mijn klasgenoten en vrienden zijn overleden', zegt hij.

De erfenis van Semipalatinsk leeft dus voort – niet alleen in verontreinigde grond en bestraalde lichamen, maar ook in herinneringen die niet vervagen.

5. De beweging tegen kernwapens en een kernwapenvrij Kazachstan

In februari 1989 kwamen duizenden mensen samen in Almaty, destijds de hoofdstad van Kazachstan, om te luisteren naar de Kazachse dichter Olzhas Soeleimenov. Hij veroordeelde er de kernproeven en kondigde de oprichting aan van de anti-nucleaire organisatie Nevada-Semipalatinsk. De groep, en de beweging die hij inspireerde, groeide al snel uit tot een buitengewoon krachtige grassroots beweging. Binnen enkele dagen ondertekenden meer dan twee miljoen mensen een petitie die opriep tot sluiting van de testlocatie. Ze namen een verklaring aan met de titel "High Time", waarin werd opgeroepen tot:

de sluiting en sanering van de Semipalatinsk-faciliteit;
de stopzetting van de productie van kernwapens;
het toelaten van burgertoezicht op kernafval;
het opstellen van een kaart van de stralingsbesmetting in de Sovjet-Unie;
volledige openheid over de toestand van slachtoffers van radioactieve straling.

De verklaring vermeldde duidelijk het ultieme doel van de beweging: de wereldwijde afschaffing van kernwapens.

De Nevada-Semipalatinsk-beweging organiseerde regelmatig demonstraties in de buurt van testlocaties, met als hoogtepunt een massale demonstratie op 6 augustus 1989 – de 44e verjaardag van de atoombom op Hiroshima. Ongeveer 50.000 mensen verzamelden zich aan de voet van de Karaulnaya- vulkaan bij Semipalatinsk en gooiden, symbolisch, stenen naar de testlocatie, in navolging van een Kazachstaanse traditie om stenen naar het kwaad te gooien. Een verklaring die tijdens de demonstratie werd aangenomen, luidde: "Ons bewustzijn is vergiftigd door de angst voor de toekomst. We zijn bang om water te drinken, te eten en kinderen te baren."

kuyukov7

Olzhas Soeleimenov kondigt de oprichting aan van de Nevadea-Semipalatinsk organisatie aan.

Naarmate de protesten in Semipalatinsk heviger werden, breidde de beweging haar aandacht uit naar Nova Zembla, een andere belangrijke testlocatie in de Sovjet-Unie.

Begin 1990 stelde de Sovjetregering, in een poging activisten te sussen, voor om 27 extra proeven uit te voeren voordat Semipalatinsk in 1993 zou worden gesloten – een voorstel dat alom werd afgewezen als ontoereikend.

In mei 1990 bracht een baanbrekende internationale conferentie, mede gesponsord door de Nevada-Semipalatinsk beweging en IPPNW, bijna 300 afgevaardigden van over de hele wereld bijeen. De conferentie had als doel anti-nucleaire strategieën te coördineren en het bewustzijn over de gezondheidscrisis in Kazachstan te vergroten. Het evenement werd onthaald door 20.000 demonstranten met borden en vlaggen, wat het momentum en de brede publieke steun van de beweging onderstreepte.

Diezelfde zomer dreigden Kazachse mijnwerkers tijdens de contractonderhandelingen met een staking, met als belangrijkste eis een einde aan de kernproeven in Semipalatinsk. In september 1990 voeren Greenpeace-activisten naar Nova Zembla, waar ze de Sovjetautoriteiten confronteerden en de stralingsniveaus testten, wat de internationale aandacht voor de Sovjet-kernproeven verder aanwakkerde. Ondanks de toenemende wereldwijde verontwaardiging voerde de Sovjet-Unie op 24 oktober 1990 een laatste ondergrondse kernproef uit op Nova Zembla – de laatste kernproef in de Sovjetgeschiedenis.

In december 1990 nam het Kazachse parlement een wet aan die kernproeven in de republiek verbood. Op 29 augustus 1991 – precies 42 jaar na de eerste kernexplosie in Semipalatinsk – beval president Nursultan Nazarbajev officieel de definitieve sluiting van de locatie en stelde deze open voor renovatie en onderzoek. Pas daarna, vanaf oktober 1991, beëindigde Rusland, door toedoen van Michail Gorbatsjov en Boris Jeltsin de kernproeven in Kazachstan.

Op 8 september 2006 – 15 jaar na de sluiting - werd de Semipalatinsk-locatie symbolisch gekozen als ondertekeningslocatie van het Verdrag inzake een kernwapenvrije zone in Centraal-Azië, met Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Turkmenistan en Oezbekistan als ondertekenaars.

In de jaren die volgden, ontwikkelde Kazachstan zich tot een wereldleider op het gebied van nucleaire ontwapening en non-proliferatie. De belangrijkste bijdragen zijn onder meer:

de repatriëring van ongeveer 1.500 kernkoppen naar Rusland voor ontmanteling;
Het initiëren en onderhandelen over het Verdrag inzake een kernwapenvrije zone in Centraal-Azië met buurlanden;
Pleiten bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties voor de instelling van de Internationale Dag tegen Kernproeven
Het lanceren van het ATOM-project om internationaal bewustzijn te creëren over de humanitaire gevolgen van kernwapens;
Het opstellen van de Universele Verklaring voor een kernwapenvrije wereld, aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN in december 2015.

Ter gelegenheid van de 25e verjaardag van de sluiting van de Semipalatinsk-locatie organiseerde Kazachstan op 28 en 29 augustus 2016 in Astana de internationale conferentie "Building a Nuclear-Weapon-Free World". Tijdens dit evenement kwamen parlementariërs, overheidsfunctionarissen, religieuze leiders, burgemeesters en ontwapeningsexperts bijeen om strategieën te bespreken voor de wereldwijde nucleaire ontwapening.

6. Het ATOM-project

kuyukov8 De erfenis van de Semipalatinsk-testlocatie heeft een diepe en blijvende indruk achtergelaten op de bevolking van de omliggende regio in Kazachstan. Als reactie op deze humanitaire tragedie lanceerde het Nazarbajev Centrum in Kazachstan in augustus 2012 het ATOM-project (Abolish Testing: Our Mission).

Het ATOM-project is een internationaal initiatief dat mensen bewuster wil maken over de verwoesting voor mens en milieu die kernwapenproeven met zich meebrengen. Daarnaast roept het Project ook op om concrete acties te ondernemen. Het project deelt voorts de tragische maar hoopvolle verhalen van overlevenden uit de regio Semey in Kazachstan, die nog steeds leven met de gevolgen van decennialange kernproeven die er zijn uitgevoerd.

Het ultieme doel van het ATOM-project is de inwerkingtreding van een alomvattend internationaal verdrag dat het testen van nucleaire wapens en andere nucleaire explosies voor ééns en altijd verbiedt, overal en dit zowel civiel als militair. (CTBT – Comprehensive Nuclear-Test Ban Treaty / het kernstopverdrag) Daarnaast wil het ATOM-Project de mensen wereldwijd informeren over de langetermijngevolgen van kernproeven.

Via online campagnes, internationale tentoonstellingen en publieksparticipatie streeft het initiatief ernaar om wereldburgers te mobiliseren voor een gezamenlijke oproep om kernwapenproeven permanent te beëindigen.

Missie

Het ATOM-project wil een reële en blijvende verandering teweegbrengen door miljoenen mensen overal ter wereld te betrekken en wereldleiders te laten zien dat burgers overal ter wereld eisen dat er een einde komt aan kernwapenproeven en de daaraan verbonden toekomstige verschrikkingen.

Visie

Een wereld zonder kernwapenproeven.

Doelen:

De internationale steun tegen kernwapenproeven te verenigen, te bundelen.
De wereldwijde dialoog over de risico's en gevolgen van kernproeven nieuw leven in te blazen.
Wereldleiders ertoe aanzetten kernproeven permanent te verbieden.

De ere-ambassadeur van de campagne is kunstenaar en activist Karipbek Kuyukov.

7. Karipbek Kujukov

Karipbek Kuyukov is een Kazachse schilder en prominent anti-nucleair activist die in 1968 zonder armen werd geboren als gevolg van blootstelling van zijn ouders aan straling tijdens de Sovjet-kernproeven. Hij werd geboren in het dorp Jegindyboelak , op ongeveer 100 kilometer van de voormalige testsite Semipalatinsk. Zijn familie was diep getroffen door de gevolgen van de kernproeven: zijn zus stierf op achtjarige leeftijd en zijn broertje leefde slechts zes maanden. Karipbek werd later geboren en zijn geboorte bracht zowel vreugde als wanhoop in het gezin.

Zijn moeder, die al getraumatiseerd was door het verlies van twee kinderen, was er kapot van. In het ziekenhuis adviseerden artsen zijn vader om toestemming te geven voor een dodelijke injectie om het leven van de baby te beëindigen – destijds een gebruikelijke praktijk in dergelijke gevallen. "Mijn vader vertelde me later dat toen hij me met mijn benen zag schoppen, hij geen moment aarzelde. Hij nam me mee naar huis", herinnert Kuyukov zich.

kuyukov9

Karipbek Kuyukov

Vastbesloten om zijn zoon de beste kansen in het leven te geven, paste zijn vader hun huis aan zodat Karipbek zich vrij kon bewegen. Hij nam hem ook mee naar de hoofdstad Almaty in de hoop geschikte protheses te vinden. Specialisten van het Leningradse Onderzoeksinstituut voor Prothesen stemden toe in hun hulp en schreven Kuyukov in op hun kostschool. Hoewel hij deelnam aan experimentele protheseprogramma's, paste hij zich daar nooit helemaal aan aan en keerde uiteindelijk in 1987 na het afronden van zijn studie terug naar huis.
Kuyukov herinnert zich dat hij als kind wakker werd door trillingen veroorzaakt door nucleaire explosies. "De kroonluchter zwaaide heen en weer en de borden rammelden. Mijn vader vertelde me dat het vaak gebeurde", herinnerde hij zich.

Ondanks de fysieke uitdagingen waarmee hij te maken kreeg, wijdde Kuyukov zich aan het schilderen – met het penseel in zijn mond of tussen zijn tenen – en aan het vertellen van de verhalen van nucleaire slachtoffers via zijn kunst. Sinds zijn vroege schooljaren heeft hij werken gemaakt die de milieuvernietiging en het menselijk lijden als gevolg van kernproeven in beeld brengen.
In mei 2016 opende Kuyukov zijn eerste tentoonstelling in Astana. Hij schildert regelmatig portretten van slachtoffers van kernproeven en vertegenwoordigt het ATOM-project wereldwijd. Als erkenning voor zijn inzet werd Kuyukov in 2017 genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede.
Tegenwoordig worden zijn schilderijen – vaak portretten van slachtoffers van kernproeven, waaronder ook zelfportretten, internationaal tentoongesteld en maken ze deel uit van privécollecties van onder meer Barack Obama.

Zo hield hij in april 2023 een tentoonstelling in het Hiroshima Peace Memorial Museum, gericht op 'global hibakusha' – overlevenden van blootstelling aan straling wereldwijd – vlak voor de G7-top in Hiroshima.

kuyukov10

Kuyukov: ere-ambassadeur voor het ATOM-Project

Kuyukov is ere-ambassadeur van het ATOM Project, een internationale campagne die zich inzet voor bewustwording over de gevolgen van kernproeven. Hij heeft gesproken bij de Verenigde Naties, het Amerikaanse Congres en andere podia wereldwijd, waar hij zich hartstochtelijk inzet voor een wereld zonder kernwapens.

Als erkenning voor zijn bijdragen werd Kuyukov door het ministerie van Buitenlandse Zaken benoemd tot Goodwill Ambassador van Kazachstan. Zijn werk richt zich op milieubehoud, het bevorderen van gezonde ecosystemen en het stimuleren van maatschappelijke verandering.

Zijn grootste hoop ligt in een kernwapenvrije wereld – en dat hij mogelijk een van de laatste slachtoffers van kernwapenproeven is. Kuyukov is een voorbeeld van de krachtige rol die kunstenaars kunnen spelen in het bevorderen van vrede en ontwapening door middel van creativiteit en lobbywerk.

Bronnen:

https://en.wikipedia.org/wiki/Semipalatinsk_Test_Site#In_popular_culture

https://inis.iaea.org/records/8wdds-j8m84

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16571924/

https://thebulletin.org/2009/09/de-blijvende-tol-van-semipalatinsks-nucleaire-testen/

https://www.rferl.org/a/sovjet_nuclear_testing_semipalatinsk_20th_anniversary/24311518.html

https://en.wikipedia.org/wiki/Semipalatinsk_Test_Site

https://astanaconf2016.org/nl/over/ ,

https://nl.wikipedia.org/wiki/Anti-nucleaire_beweging_in_Kazachstan

https://nvdatabase.swarthmore.edu/content/kazakhs-stop-nucleaire-testen-in-nevada-semipalatinsk-antinucleaire-campagne-1989-1991

http://www.theatomproject.org/nl/over/wat-is-het-atom-project/

https://web.archive.org/web/20170918201244/