The International Network on Explosive Weapons

Het International Network on Explosive Weapons (INEW) is een samenwerkingsverband van NGO's dat oproept tot onmiddellijke actie om menselijk leed als gevolg van het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden te voorkomen.

Dit samenwerkingsverband is opgericht op 29 maart 2011 tijdens een bijeenkomst in Genève, Zwitserland. INEW wordt geleid door een stuurgroep  met als leden Action on Armed Violence, Artikel 36, Center for Civilians in Conflict, Handicap International, Human Rights Watch, Norwegian People's Aid, Oxfam, PAX, Save the Children, SEHLAC en de Women's International League for Peace and Freedom.

Explosieve wapens:

Explosieve wapens zijn conventionele wapens ( dus geen atoom- chemische of biologische wapens) die explosieven tot ontploffing brengen om een gebied te treffen met explosies en fragmentatie. Ze zijn er in vele soorten en maten. Er zijn vele soorten explosieve wapens, waaronder mortierbommen, artilleriegranaten, raketten en vliegtuigbommen. Deze wapens exploderen, doden en verwonden mensen, of beschadigen voertuigen en gebouwen, door de ontploffing en de fragmentatie die een explosie creëert rond het punt van detonatie. De verschillende soorten explosieve wapens kunnen op verschillende manieren worden ingezet (sommige worden vanaf de grond afgevuurd, andere vanuit de lucht), en de schaal van de gevolgen kan verschillen, maar ze hebben allemaal de neiging om een gebied met explosies en fragmentatie te treffen.

Veel explosieve wapensystemen zijn ontworpen voor gebruik op open slagvelden en hebben verwoestende gevolgen wanneer ze worden gebruikt in dichtbevolkte gebieden vol burgers en infrastructuur die essentieel is voor hun overleven.

Zijn sommige explosieve wapens erger dan andere?

Bijzonder zorgwekkend zijn explosieve wapensystemen die een groot gebied treffen.

Drie sleutelfactoren vergroten dit risico:

• de nauwkeurigheid waarmee het wapen wordt afgevuurd,
• de ontploffings- en fragmentatiestraal die het gevolg is van de explosieve kracht van het wapen,
• en het gebruik van meervoudige munitie.

Deze kunnen op zichzelf of in combinatie werken om een groot gebied te treffen. Het gebruik van dit soort wapens in dichtbevolkte gebieden houdt een groot risico in voor de burgerbevolking. Ook al is de aanval gericht op een specifiek militair doel, de kans is groot dat mensen in de omgeving worden getroffen. Sommige explosieve wapens zijn zo moeilijk op betrouwbare wijze op een doelwit af te vuren dat de gebruiker niet met voldoende zekerheid kan weten waar ze zullen landen.

Dergelijke wapensystemen omvatten soorten grote vliegtuigbommen, raketwerpers met meerdere vaten, zware artillerie, mortieren en raketten, die een groot gebied treffen en een onaanvaardbaar risico van schade en vernietiging voor burgers en civiele objecten inhouden.

Wat is het probleem?

Explosieve wapens, met name explosieve wapens die een groot gebied treffen, doden en verwonden grote aantallen burgers wanneer ze worden gebruikt in dichtbevolkte gebieden - een schadepatroon dat uitgebreid is gedocumenteerd in een aantal contexten, waaronder recentelijk in Oekraïne, alsook in Afghanistan, Ethiopië, Gaza, Irak, Syrië, en Jemen.

Explosieve wapens doden en verwonden niet alleen, maar dergelijke aanvallen hebben, vooral wanneer zij herhaaldelijk of langdurig worden uitgevoerd, ook ernstige gevolgen voor mensen, die psychisch lijden onder de traumatische ervaringen van het leven onder de bombardementen.

Bij aanvallen met explosieve wapens wordt vaak infrastructuur vernield, hetgeen gevolgen heeft voor de dienstverlening aan de burgerbevolking, die van vitaal belang is voor hun welzijn en overleven, onder meer door beschadiging en vernieling van woningen, scholen en ziekenhuizen, alsook van elektriciteitsnetwerken, water- en rioleringsstelsels, hetgeen leidt tot ontheemding, ontwricht onderwijs en het verlies van gezondheidszorg, naast andere ernstige gevolgen die blijven nazinderen.

Explosive weapons in populated areas: The consequences for civilians - YouTube

Explosieve wapens zijn meestal oorlogswapens. Hoewel burgers in een oorlog niet het doelwit mogen zijn en tegen de gevolgen van wapens moeten worden beschermd, zijn het vaak de burgers die het zwaarst worden getroffen wanneer explosieve wapens worden gebruikt in steden en dorpen.

"bevolkte gebieden"?

Met "bevolkte gebieden" worden steden, dorpen en andere plaatsen bedoeld waar veel burgers aanwezig kunnen zijn. Bevolkte gebieden' en 'concentratie van burgers' zijn gevestigde juridische begrippen in verband met de bescherming van burgers en de regulering van het verloop van vijandelijkheden. De term wordt ook gebruikt in de mensenrechten rechtspraak over het gebruik van geweld. In het internationaal humanitair recht (IHR) verbiedt Aanvullend Protocol I (1977) bij de Verdragen van Genève het bombarderen van doelen in "elke stad, dorp of ander gebied waar zich een soortgelijke concentratie van burgers bevindt", en Protocol III bij het Verdrag inzake bepaalde conventionele wapens definieert "concentratie van burgers" als "permanent of tijdelijk, zoals in bewoonde delen van steden, of bewoonde steden of dorpen, of zoals in kampen of kolommen van vluchtelingen of evacués, of groepen nomaden".

Wordt dit probleem erger?

Het gebruik van explosieve wapens is op zich geen nieuw verschijnsel. Al meer dan honderd jaar zijn explosieve wapens het wapen bij uitstek in conflicten.

Maar met de verstedelijking van de wereld ( steeds meer mensen gaan in de stad wonen) zijn ook de gewapende conflicten toegenomen, en als gevolg daarvan worden burgers dagelijks geconfronteerd met bombardementen en beschietingen op de plaatsen waar zij wonen. Ook de manier waarop oorlogen worden uitgevochten is veranderd: gevechten vinden nu vaak plaats in bevolkingscentra tussen de burgerbevolking, en met wapens die zijn ontworpen voor gebruik op open slagvelden.

En hoewel er beweging is gekomen in het afstappen van de tapijtbombardementen van de Tweede Wereldoorlog, vormt het aanhoudende gebruik van explosieve wapens in stedelijke oorlogvoering nog steeds een onaanvaardbaar patroon van burgerleed.

Welke landen worden het meest getroffen?

Het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden is een wijdverbreid probleem en een patroon van schade dat zich in een reeks verschillende contexten heeft voorgedaan. In de afgelopen tien jaar zijn in 123 landen incidenten met burgerleed door het gebruik van explosieve wapens gedocumenteerd. Enkele van de meest getroffen landen zijn Syrië, Irak, Afghanistan, Pakistan, Jemen, Nigeria, Somalië, Libië, Palestina (Gaza), Turkije, India, Oekraïne, Libanon, de Filipijnen en Egypte. 

INEW World Cities Day on Vimeo

Op naar een internationale politieke verbintenis.

INEW werkte de voorbije drie jaar mee aan een tekst, onder leiding van Ierland, een aantal andere landen, de Verenigde Naties, het Internationaal Comité van het Rode Kruis (ICRC) en andere organisaties uit het maatschappelijk middenveld, die moet leiden naar een een internationale verbintenis. De tekst van de verklaring werd afgerond tijdens een overleg op 17 juni 2022.

De verklaring zal later dit jaar in november in Dublin, Ierland, worden opengesteld voor ondertekening door staten tijdens een conferentie van ondertekenaars.

Deze "Politieke verklaring over de versterking van de bescherming van burgers tegen de humanitaire gevolgen van het gebruik van ontplofbare wapens in dichtbevolkte gebieden" is een internationale politieke verbintenis. Het is de bedoeling om de verwoestende en langdurige humanitaire gevolgen van het gebruik van ontplofbare wapens in dichtbevolkte gebieden aan te pakken en de bescherming van burgers in conflicten te verhogen.

Welk verschil zal de politieke verklaring maken?

De politieke verklaring is de éérste formele internationale erkenning dat het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden een humanitair probleem is dat moet worden aangepakt. Het identificeren en erkennen van een probleem is de eerste stap om het aan te pakken.

Doel van de verklaring is te zorgen voor erkenning van het feit dat het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden onaanvaardbare risico's voor de burgerbevolking met zich meebrengt - vooral wanneer die wapens een groot gebied bestrijken - en strengere normen te bevorderen door de in de verklaring gedane toezeggingen om te zetten in nationaal beleid om de burgerbevolking beter te beschermen. De verklaring kan ook een basis bieden voor het stigmatiseren van schadelijke handelingen, zoals het gebruik van explosieve wapens met een effect op een groot gebied in bevolkte gebieden.

Overeenstemming over de politieke verklaring betekent een belangrijke stap voorwaarts en een belangrijke bijdrage voor de bescherming van burgers tegen bombardementen en beschietingen in steden. Staten/Landen erkennen zo de ernstige humanitaire gevolgen van het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden en tonen op deze manier hun wil om daartegen concrete actie te ondernemen.

De verklaring zal echter niet onmiddellijk effect sorteren, en moet worden gezien als een beginpunt, niet als een eindpunt. Er moet nog veel meer worden gedaan om de bescherming van de burgerbevolking te verbeteren, en het opbouwen van strengere normen. Maar… het bewerkstelligen van belangrijke veranderingen vergt tijd. Het belangrijkst zal de gewijzigde militaire praktijk zijn waarbij geen gebruik meer wordt gemaakt van explosieve wapens. Dat zal tijd vergen.

De finale versie van de verklaring vind je hier.

Waarom is het nodig burgers beter te beschermen tegen het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden?

Het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden is de belangrijkste oorzaak van heel wat burgerleed (fysiek en mentaal) in gewapende conflicten. Al meer dan honderd jaar zijn ontplofbare wapens het wapen bij uitstek in conflicten. Hoewel er een kentering is ten opzichte van de tapijtbombardementen van de Tweede Wereldoorlog, is het aanhoudende gebruik van explosieve wapens in stedelijke oorlogsvoering nog steeds een onaanvaardbaar patroon van burgerleed. Een voorbeeld hier zijn de bomvaten die door het Syrische leger en de Russen werden en worden gedropt op steden in Syrië. (een bomvat in een ton die men opvult met spijkers, stukken ijzer, metaal, en explosieven en vanuit een helikopter op een stad dropt. Allerminst nauwkeurig maar heel verwoestend.)

Elk jaar vallen er tienduizenden doden en gewonden onder de burgerbevolking. Uit gegevens blijkt dat wanneer explosieve wapens worden gebruikt in bevolkte gebieden, 90 procent van de slachtoffers burgers zijn.  Nog veel meer burgers lopen complexe en levens veranderende verwondingen op en ondervinden nog steeds psychisch leed als gevolg van de traumatische ervaring van het leven onder bombardementen. 

Afgezien van het risico op dood en verwonding van burgers, vernietigt het gebruik van explosieve wapensystemen in bevolkte gebieden vaak kritieke civiele infrastructuur zoals woningen, ziekenhuizen en scholen, alsmede stroomvoorzieningen, water en sanitaire voorzieningen, en heeft het gevolgen voor de verstrekking van essentiële diensten en dienstverlening aan de burgerbevolking.

Het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden is een hardnekkig patroon van schade dat in verschillende contexten is gedocumenteerd, onder meer in Gaza, Irak, Syrië,…

Waarom moeten staten de politieke verklaring ondertekenen?

Strengere normen zijn mogelijk en noodzakelijk om de bescherming van burgers te verbeteren door veranderingen in beleid en praktijk.

Door de politieke verklaring te ondertekenen erkennen staten dat explosieve wapens specifieke problemen voor burgers met zich meebrengen wanneer zij in bevolkte gebieden worden gebruikt, en verbinden zij zich ertoe maatregelen te nemen om de schade in de komende jaren te beperken.

Staten hebben de primaire verantwoordelijkheid om burgers te beschermen, maar de uitvoering van de verklaring houdt in dat er op een positieve manier wordt samengewerkt om de bescherming van burgers te versterken. De uitvoering van de verklaring zal in de loop van de tijd de inzet van een aantal actoren vergen, voortbouwend op het gedeelde doel om de schade aan burgers te beperken, dat de basis vormt voor actie op dit gebied.

Wat als een staat de politieke verklaring ondertekent?

Staten die de politieke verklaring ondertekenen, verbinden zich ertoe samen te werken, samen met de VN, het ICRC en de civiele samenleving, om burgers beter te beschermen tegen explosieve wapens.

Voor de uitvoering van de verklaring is actie nodig op een aantal belangrijke gebieden, zoals:

• Het ontwikkelen van nieuw nationaal beleid om het gebruik van bepaalde explosieve wapens in bepaalde omstandigheden te beperken of achterwege te laten voor staten die explosieve wapens bezitten of over strijdkrachten beschikken.  Voorrang moet worden gegeven aan het stoppen van het gebruik van explosieve wapens met wijdverbreide gevolgen in bevolkte gebieden, omdat deze wapens niet op een specifiek doel kunnen worden gericht en burgers blootstellen aan onaanvaardbare risico's.
• Beter inzicht geven in de gevolgen van militaire operaties die schade toebrengen aan kritieke infrastructuur en die het  verstrekken van vitale diensten aan de burgerbevolking verstoren. Dit brengt ernstige en langdurige humanitaire gevolgen met zich mee.
• Verzamelen en delen van gegevens om de humanitaire gevolgen beter te begrijpen
• Het verlenen van bijstand aan slachtoffers en getroffen gemeenschappen/bevolking.

De verklaring is een praktisch instrument waarmee een agenda wordt opgesteld voor wijzigingen in het militaire beleid en de militaire praktijk. Van cruciaal belang zijn:

• de wijzigingen in de planning en uitvoering van militaire operaties,
• de humanitaire maatregelen om overlevenden en familieleden van gewonden en doden, alsook getroffen gemeenschappen bij te staan,
• de toezeggingen om gevolgen op lange termijn van de vernietiging van infrastructuur aan te pakken.

Staten die zich bij de verklaring hebben aangesloten, en andere belanghebbenden, zullen ook in de toekomst bijeen blijven komen om de oorzaken van schade aan burgers te onderzoeken en het beleid en de praktijken ter voorkoming van die schade te versterken.

In tegenstelling tot internationale verdragen en conventies zijn er geen formele financiële vereisten om toe te treden tot de politieke verklaring.

Hoe ondertekent een land?

De politieke verklaring zal voor ondertekening worden opengesteld tijdens de ‘ondertekeningsconferentie’ in Dublin op 18 november 2022.

Om de verklaring te ondertekenen, moeten de staten de regering van Ierland schriftelijk meedelen dat zij formeel wensen te worden erkend als ondertekenaar van de verklaring.

De staten kunnen de regering van Ierland aanschrijven vanaf de ondertekeningsconferentie

Na de ondertekeningsconferentie van Dublin en op permanente basis kunnen staten de regering van Ierland, als depositaris (beheerder van een internationaal verdrag) van de handtekeningen onder de politieke verklaring inzake ontplofbare wapens, aanschrijven om aan te geven dat een land voornemens is de verklaring te ondertekenen. Ierland zal een lijst van ondertekenende staten bijhouden.

Alle staten kunnen de politieke verklaring ondertekenen, ongeacht of zij hebben deelgenomen aan het diplomatieke proces om de tekst op te stellen en af te ronden, en ongeacht of zij explosieve wapens bezitten of gebruiken. Alle staten die zich inzetten voor een betere bescherming van burgers in conflicten en voor het beperken van schade, kunnen de politieke verklaring ondertekenen. 

Wat is de volgende stap?

Ondertekening van de verklaring

De volgende praktische stap is de ondertekeningsconferentie van de politieke verklaring tijdens de ondertekeningsconferentie in Dublin, Ierland op 18 november 2022, die de eerste gelegenheid zal zijn voor staten om de verklaring te ondertekenen. INEW moedigt alle stappen aan om het binnenlandse besluitvormingsproces te beginnen teneinde de verklaring te kunnen ondertekenen.

Staten die niet in staat zijn de interne processen af te ronden om de verklaring tijdens de ondertekeningsconferentie te kunnen ondertekenen, kunnen zich later alsnog bij de verklaring aansluiten door de regering van Ierland aan te schrijven en aan te geven dat zij ondertekenaar willen zijn.

De verdere universalisering om de groep van staten die de verklaring hebben ondertekend te vergroten, zal een belangrijk aandachtspunt zijn bij de werkzaamheden ter bevordering van een brede aanname en uitvoering van de normen van de verklaring, en zal de komende jaren  gerichte aanpak en benadering vergen van een reeks staten en organisaties.  

Interpretatie en uitvoering van de verklaring

De staten zullen ook snel werk moeten maken van de uitvoering van de politieke verklaring. Een belangrijk werkterrein zal de ontwikkeling zijn van beleid om de verklaring op nationaal niveau operationeel te maken, hetgeen moet leiden tot veranderingen in de praktijk in overeenstemming met het doel en de verbintenissen van de verklaring. Dit zal met name van belang zijn wanneer het erom gaat het militaire beleid en de militaire praktijk te veranderen, en meer in het algemeen om de verklaring effectief uit te voeren op een manier die schade aan burgers voorkomt en ter plaatse een verschil maakt.

Op sommige gebieden van de verklaring zal dit meer gedetailleerde besprekingen en werkzaamheden vereisen om bepaalde aspecten ervan te interpreteren. INEW zal er bij de staten op blijven aandringen om de verklaring zo te interpreteren en uit te voeren dat de burgers zo goed mogelijk worden beschermd.

Vervolgproces

De politieke verklaring creëert een platform voor toekomstig werk. Zij erkent het belang van de uitbouw van een resem gelijklopende acties, praktijken, die militaire vertegenwoordigers, humanitaire organisaties, regeringen en anderen samenbrengt om samen te werken aan dit gedeelde doel: het beperken van schade aan burgers.

De Raad heeft zich er in de verklaring ook toe verbonden regelmatig vergaderingen te beleggen om de uitvoering van de verklaring te evalueren en voorbeelden van goed beleid en goede praktijken uit te wisselen. Ook de werkzaamheden tussen verschillende regeringen, waaronder uitwisselingen tussen militairen, zullen worden voortgezet. De Raad wil de verklaring promoten om de aanname en daadwerkelijke uitvoering ervan door een zo groot mogelijk aantal staten na te streven.

Wat verplicht het internationaal humanitair recht (IHR) staten te doen, en is het recht niet toereikend?

Het IHR verbiedt rechtstreekse aanvallen op burgers en burgerdoelwitten, verbiedt willekeurige en onevenredige aanvallen en verplicht de partijen bij een conflict alle mogelijke voorzorgsmaatregelen te nemen bij een aanval. Het IHR bevat echter geen uitdrukkelijke regeling voor het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden, en een dergelijk gebruik is op zich ook niet illegaal.

De voornaamste zorg is dat het gebruik van explosieve wapens, en met name van wapens die een groot gebied treffen, aanzienlijke schade toebrengt aan de burgerbevolking wanneer ze in een dichtbevolkt gebied worden gebruikt - ook al zijn ze gericht op een beoogd militair doelwit. Dit is zelfs het geval bij conflictpartijen die beweren zich aan de wet te houden.

Voorts vormen de regels van het IHR de minimumnormen voor gedrag, zelfs in de meest uitzichtloze omstandigheden van een gewapend conflict. Uit bijeengebrachte gegevens en bewijzen blijkt dat er meer moet worden gedaan om het specifieke probleem van explosieve wapens in bevolkte gebieden aan te pakken.

De politieke verklaring bouwt voort op de bestaande verplichtingen van staten uit hoofde van het IHR en erkent dat nationaal beleid en nationale praktijken verder kunnen gaan dan deze wettelijke minimumnormen - en verbindt staten ertoe operationele regels te ontwikkelen om beperkingen en restricties op te leggen aan het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden.

Waarom niet gewoon een verbod op het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden?

Explosieve wapens omvatten een breed scala aan wapens die in veel landen door strijdkrachten worden gebruikt. Op dit moment is er onvoldoende politieke wil voor een algemeen verbod op het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden. De meeste regeringen zouden een algemeen verbod op het gebruik ervan in steden als een te grote beperking van de militaire capaciteit beschouwen.

Het opleggen van beperkingen door middel van veranderingen in beleid en praktijk zou echter grote humanitaire gevolgen hebben, met name een beleid dat staten ertoe verplicht af te zien van het gebruik van explosieve wapens met wijdverbreide gevolgen in bevolkte gebieden.

Als het gebruik van bepaalde explosieve wapens in bevolkte gebieden aan banden wordt gelegd, wordt het gebruik van andere, meer gerichte wapens dan niet aangemoedigd?

Het stoppen van het gebruik van explosieve wapens met een groot gebiedseffect in bevolkte gebieden zou burgers beschermen tegen een van de schadelijkste vormen van geweld, maar het zal niet alle problemen oplossen die geweld veroorzaakt. Hoewel sommige technische verbeteringen de nauwkeurigheid en precisie kunnen verbeteren, zijn zij op zichzelf niet voldoende om te garanderen dat een wapen zijn doel treft. Bovendien voorkomen dergelijke technische verbeteringen niet dat burgers schade ondervinden van zeer krachtige explosieve wapens (ook al worden die accuraat gebruikt), noch van het gebruik van meervoudige explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden.

Dit initiatief is een poging om het niveau van explosief geweld dat aanvaardbaar wordt geacht in gebieden waar veel burgers zijn, geleidelijk te verlagen.

INEW pleit niet voor het gebruik van alternatieve wapens, maar presenteert het algemene schadepatroon dat samenhangt met explosieve wapens en wijst op het bijzonder grote risico van schade aan burgers dat wapens met explosieve ontploffing en fragmentatie die een groot gebied bestrijken, met zich meebrengen wanneer zij in bevolkte gebieden worden gebruikt.

Actie ondernemen

Welke staten steunen de politieke verklaring?

Meer dan 100 staten hebben zich publiekelijk uitgesproken om de schade te erkennen die wordt veroorzaakt door het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden.  Ongeveer 60-70 staten hebben deelgenomen aan het onderhandelingsproces om de politieke verklaring op te stellen - waaronder enkele grote gebruikers van explosieve wapens en getroffen landen.

De tekst vor de verklaring werd gefinaliseerd in juni 2022 en werd voor ondertekening voorgelegd aan alle landen tijdens een 'signing conference', tijdens ‘de ondertekeningsconferentie’ in Dublin op 18 november 2022. Tijdens deze conferentie ondertekenden onmiddelijk zo'n 80 landen de finale tekst, de verklaring.  Ook ons land ondertekende de tekst. De volledige lijst van ondertekende landen en informatie over deze conferentie vind je hier:  INEW ~ Dublin Conference to Adopt the Political Declaration on Explosive Weapons

INEW roept uiteraard alle staten op de politieke verklaring zo spoedig mogelijk te ondertekenen en daarmee blijk te geven van hun engagement om de bescherming van burgers in conflicten te versterken. Een politieke verklaring zal baat hebben bij een brede en nog grotere groep staten die zich erbij aansluit, waaronder gebruikers van explosieve wapens, landen die door conflicten zijn getroffen, en regio-overschrijdende steun.

Hoewel het onwaarschijnlijk is dat enkele grote gebruikers van explosieve wapens zich (althans onmiddellijk) bij deze politieke verklaring zullen aansluiten, is het hebben van een geëngageerde groep staten een belangrijk uitgangspunt waarop mettertijd kan worden voortgebouwd om veranderingen in beleid en praktijk te bewerkstelligen, met de mogelijkheid het gedrag te beïnvloeden van staten die zich niet bij de verklaring aansluiten en het gedrag van gewapende groeperingen (rebellengroepen,…)  te beïnvloeden.

Waar kunnen staten op dit punt actie ondernemen?

Naast de ondertekening van de politieke verklaring - die nu de onmiddellijke volgende stap en prioriteit is - kunnen staten zowel op nationaal als op internationaal niveau actie ondernemen.

Op nationaal niveau moeten staten hun beleid en praktijken met betrekking tot het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden evalueren, met name van die welke een grootschalig effect hebben. Landen moeten een operationeel beleid en operationele praktijken ontwikkelen die de schade voor de burgerbevolking beperken. Staten kunnen ook hun eigen nationale beleid op andere gebieden en in relatie tot het engagement in de politieke verklaring opnieuw bezien. Zo kunnen landen beginnen met het opzetten van mechanismen om onder meer slachtoffers bij te staan, gegevens te verzamelen en de schade die burgers tijdens militaire operaties oplopen, op te sporen.

Op internationaal niveau zijn er fora waar staten zich over deze kwestie kunnen uitspreken, onder meer de open debatten van de VN-Veiligheidsraad over de bescherming van burgers in gewapende conflicten, en de Eerste Commissie voor internationale veiligheid en ontwapening van de Algemene Vergadering van de VN, en debatten over landensituaties waarin explosieve wapens een humanitair probleem vormen.

Voorts heeft het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden brede gevolgen, waardoor het relevant is voor internationale beleidsdiscussies over een aantal thema's, waaronder de bescherming van burgers in gewapende conflicten, kinderen en gewapende conflicten, ontheemding, de gevolgen van conflicten voor het milieu, slachtofferhulp en mensen met een handicap, humanitaire toegang, gendereffecten van gewapende conflicten, niet-geëxplodeerde munitie en risicovoorlichting.

Het is ook belangrijk deze kwestie op regionaal niveau en in regionale en andere intergouvernementele fora aan de orde te stellen. In 2017 heeft een groep van 19 Afrikaanse staten het Maputo-communiqué onderschreven en eind 2018 heeft een groep van 23 staten uit Latijns-Amerika en het Caribisch gebied een Santiago-communiqué gesteund.  Deze beide regionale instrumenten ondersteunden het werk naar een internationale politieke verklaring.

De kwestie stond ook op de agenda van de Raad voor Vrede en Veiligheid van de Afrikaanse Unie, kwam aan de orde op de Wereldtop voor humanitaire hulp in 2016, en stond centraal op de Conferentie van Wenen over de bescherming van burgers in stedelijke oorlogsvoering .

Hoe zit het met de internationale en maatschappelijke organisaties die zich met deze kwestie bezighouden?

De secretaris-generaal van de Verenigde Naties en de agentschappen van de Verenigde Naties, het Internationaal Comité van het Rode Kruis (ICRC) en maatschappelijke organisaties die samenwerken als het International Network on Explosive Weapons (INEW) roepen al meer dan een decennium op tot actie om schade aan burgers door bombardementen en beschietingen in steden aan te pakken.

Opeenvolgende secretaris-generaals van de VN hebben de partijen bij gewapende conflicten opgeroepen zich te onthouden van het gebruik van explosieve wapens met groot gebiedseffecten in bevolkte gebieden en dit gebruik te vermijden.

Het ICRC heeft er bij staten en partijen bij gewapende conflicten op aangedrongen "het gebruik te vermijden van explosieve wapens die een groot gebied kunnen treffen in dichtbevolkte gebieden". Dit "vermijdingsbeginsel" suggereert een vermoeden van niet-gebruik van dergelijke wapens vanwege het grote risico van willekeurige effecten en van daaruit voortvloeiende schade aan burgers."

Eind 2015 riepen de secretaris-generaal van de VN en de voorzitter van het ICRC in een nooit eerder geziene gezamenlijke waarschuwing over de gevolgen van de huidige conflicten voor de burgerbevolking, de partijen bij gewapende conflicten op te stoppen met het gebruik van zware explosieve wapens in bevolkte gebieden , een oproep die zij in 2019 herhaalden toen zij waarschuwden voor verwoesting en leed onder de burgerbevolking. 

Wat met de staten die de politieke verklaring niet ondertekenen?

Hoewel sommige staten de politieke verklaring misschien niet zullen ondertekenen (althans niet onmiddellijk), en sommige actoren in het begin strengere normen zullen negeren, kan na verloop van tijd zelfs een kleine groep staten het gedrag van de meerderheid veranderen. Sommige staten geven blijk van meer verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid bij het gebruik van geweld dan andere, en de aanwezigheid van de bestaande regels weerhoudt bepaalde actoren er niet van misdaden te plegen. De invoering van duidelijker, strengere normen voor de bescherming van burgers biedt een kans om het gezag te versterken van diegenen die zich inzetten voor verantwoordelijkheid en verantwoordingsplicht. Wanneer dergelijke normen politiek in plaats van juridisch tot uitdrukking worden gebracht, zal dit de bescherming van burgers versterken, terwijl de door de bestaande wetgeving geboden flexibiliteit behouden blijft.

Hoe zit het met de niet op staatsniveau opererende gewapende actoren?

INEW is bezorgd over de humanitaire gevolgen van het gebruik van explosieve wapens door zowel statelijke als niet-statelijke gewapende actoren, en is van mening dat alle actoren moeten samenwerken om de schade die militaire operaties aan burgers berokkenen, te beperken.

Zoals bij vele andere internationale verdragen en overeenkomsten staat de politieke verklaring open voor staten om te ondertekenen, maar ook niet op staatsniveau opererende gewapende actoren kunnen zich inzetten om beleidsverbintenissen aan te gaan om het gebruik van explosieve wapens met groot gebiedseffect in bevolkte gebieden te vermijden en de bescherming van de burgerbevolking te versterken.

En ons land?

België heeft zich krachtig uitgesproken tegen het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden (EWIPA). Het heeft de schade erkend die door het gebruik van EWIPA wordt veroorzaakt en zich ertoe verbonden maatregelen te nemen. België heeft dan ook actief deelgenomen aan het proces voor een politieke verklaring over het gebruik van EWIPA sedert 2019. Zoals hierboven al vermeld heeft ons land de verklaring ook ondertekend tijdens de conferentie in Dublin in november 2022.

Daarnaast heeft ons land zich ook al eerder op internationale fora ( de Algemene Vergadering van de VN, de VN-veiligheidsraad,….) als een voorstander brtoond om het gebruik van explosie wapens aan banden te leggen.

VERDERE INFORMATIE

• Het Internationaal Netwerk voor Explosieve Wapens (INEW) www.inew.org
• België en explosieve wapens:  https://www.inew.org/states/belgium
• De Explosive Weapons Monitor www.explosiveweaponsmonitor.org
• Ierland https://www.dfa.ie/our-role-policies/international-priorities/peace-and-security/ewipa-consultations
• ICRC https://www.icrc.org/en/explosive-weapons-populated-areas
• VN  https://www.unocha.org/themes/explosive-weapons-populated-areas